كاهش خام‌فروشي مواد هيدروكربوري و همچنین ايجاد ارزش افزوده از آن هم، يكي از سياست‌هاي راهبردي نظام می باشد و همچنین در بسياري از اسناد بالادستي و همچنین برنامه جذاب و جالب و خوب‌هاي كلان كشور از جايگاه خاصي برخوردار بوده تا جايي كه در بندهاي (۱۳) و همچنین (۱۵) سياست‌هاي اقتصاد مقاومتي صراحتاً بر تكميل زنجيره ارزش و همچنین توسعه صنعت پتروشيمي تأكيد شده می باشد. با اين وجود، همچنان تناقض جدي بين سياست‌ها و همچنین اهداف كلان توسعه اين صنعت با شرايط فعلي و همچنین برنامه جذاب و جالب و خوب‌هاي آتي براي توسعه آن هم وجود دارد كه به عدم توسعه مناسب صنايع پايين‌دستي پتروشيمي در ايران دامن زده می باشد. برخي از دلايل به‌وجود آمدن اين شرايط عبارتند از:

۱- كم‌توجهي وزارت نفت به پتروشيمي‌هاي خوراك مايع و همچنین نقش آنها در توسعه زنجيره ارزش: قسمت و بخش بالادستي صنعت پتروشيمي به دو قسمت و بخش خوراك مايع (نفتا و همچنین ميعانات گازي) و همچنین خوراك گازي (متان و همچنین اتان) تقسيم مي‌شوند و همچنین وزارت نفت كه تأمين‌كننده خوراك اين واحدهاي بالادستي محسوب مي‌می شود، در شكل‌گيري و همچنین حتي برنامه جذاب و جالب و خوب‌هاي توسعه پايين‌دست هر يك از اين قسمت و بخش‌ها نقش تعيين‌كننده‌اي دارد.

در نتيجه، تا زماني كه برنامه جذاب و جالب و خوب‌ريزي‌هاي توسعه بالادست پتروشيمي از سوي وزارت نفت به‌صورت جدي روي پتروشيمي‌هاي خوراك گازي متمركز شده می باشد، كم‌توجهي به چالش‌هاي صنعت پتروشيمي در قسمت و بخش خوراك مايع ادامه خواهد يافت. به همين دليل، ساخت يا بهره بری و استفاده از ظرفيت كامل پتروشيمي‌هاي بالادستي خوراك مايع متوقف شده‌اند يا بررسی کننده و پروهشگر نمي‌شوند و همچنین قسمت و بخش زيادي از ظرفيت‌هاي ايجاد شده در قسمت و بخش‌ پايين‌دستي پتروشيمي‌هاي خوراك مايع با ظرفيت بسيار پايين‌تر از ظرفيت اسمي فعاليت مي‌كنند.

به عنوان مثال در قسمت و بخش پايين‌دست پتروشيمي، واحدهاي پلي‌پروپيلن به علت كمبود پروپيلن توليدي از واحدهاي بالادستي پتروشيمي با ظرفيت كمتر از ۳۵درصد فعاليت مي‌كنند. از سوي ديگر، تلاش وزارت نفت براي توسعه روزافزون پتروشيمي‌هاي بالادستي گازي كه محصولات مشخصي مانند متانول، آمونياك و همچنین اوره دارند و همچنین توسعه پايين دست آنها به دلايل مختلفي شامل بالا بودن سود بالادستي آنها، انگيزه‌اي براي سرمايه‌گذاري ايجاد نمي‌كند، عدم توسعه مناسب قسمت و بخش پايين‌دستي صنعت پتروشيمي را تشديد مي‌كند.

۲- كم‌توجهي وزارت صنعت، معدن و همچنین تجارت به مديريت مناسب بازار براي تأمين خوراك واحدهاي پايين‌دستي:وزارت صنعت، معدن و همچنین تجارت به عنوان متولي بهبود فضاي كسب و همچنین كار صنعت بايد قوانين و همچنین الزامات مورد بهره بری و استفاده و نیاز ضروری در اين عرصه مانند دسترسي مطمئن به مواد اوليه را براي توسعه قسمت و بخش‌هاي پايين‌دستي فراهم نمايد تا با كاهش ريسك بازار، امنيت سرمايه‌گذار تأمين می شود.

لازمه توسعه پايين دست پتروشيمي دسترسي به مواد اوليه توليد شده توسط واحدهاي بالادستي آن هم می باشد و همچنین براي اين كار بايد سازوكارهاي مناسبي مانند تعرفه صادراتي وجود داشته باشد تا واحدهاي بالادستي نسبت به توزيع و همچنین فروش مواد اوليه صنايع پايين‌دستي اهمال و همچنین كوتاهي نكنند. اين امر با تقويت نقش ابزارهايي مانند بورس در تأمين خوراك واحدهاي پايين‌دستي نيز حاصل مي‌می شود. با اين وجود، وزارت صنعت براي صادر كنندگان برتر جوايز صادراتي در نظر مي‌گيرد و همچنین انگيزه صادرات با دسترسي به ارز آزاد تقويت می‌می شود. به همچنین و علاوه، اين وزارت خانه ماه هاست كه تلاش مي‌كند تا نقش بورس را در تأمين خوراك واحدهاي پايين‌دستي تضعيف كند!

۳- انحصار در بازار مواد اوليه صنايع پايين دست پتروشيمي: موارد فوق در صورتي مي‌تواند مفيد واقع می شود كه در زمينه توليد و همچنین عرضه‌كنندگان مواد اوليه صنايع پايين‌دست پتروشيمي محدوديت و همچنین مشكلي وجود نداشته باشد يا به اصطلاح بازار تأمين مواد اوليه اين واحدهاي پتروشيمي انحصاري نباشد.

در تعريف بازار انحصاري بايد گفت كه در صورتی که ۹۰درصد توليد و همچنین عرضه يك محصول توسط هشت مجموعه صورت بگيرد، بازار آن هم محصول در انحصار شديد يا انحصار كامل به سر مي‌برد. در صنعت پتروشيمي كشور هيچ محصول يا مواد اوليه صنايع پايين‌دست پتروشيمي وجود ندارد كه بيش از هفت عرضه‌كننده داشته باشد. اين پیشامد جدید نشان مي‌دهد كه وضعيت انحصار در بازار مواد اوليه صنايع پايين دست پتروشيمي به‌شدت زياد می باشد و همچنین صنايع پايين‌دستي در تهيه مواد اوليه مورد نياز خود به لحاظ كمي و همچنین كيفي دچار مشكل خواهند بود و همچنین با بالارفتن هزينه‌هاي توليد، اقتدار و قدرت رقابت در بازار كاهش پيدا مي‌كند و همچنین توقف صنايع پايين‌دستي را به دنبال خواهد آورد.

۴- عدم وجود يك سياستگذار و همچنین تنظيم‌گر واحد براي توسعه زنجيره ارزش: عامل ديگري كه در عدم توسعه مناسب صنعت پتروشيمي در قسمت و بخش پايين دست آن هم نقش مهمي دارد، مبهم بودن نقش شركت ملي صنايع پتروشيمي به عنوان نهاد متولي توسعه اين صنعت می باشد. به عبارت ديگر، به خصوص بعد از خصوصي سازي‌هاي انجام شده در صنعت پتروشيمي، نهادي به عنوان تنظيم‌گر و همچنین سياستگذار واحد براي توسعه زنجيره ارزش مواد هيدروكربوري در كشور وجود ندارد كه بتواند از ابتداي زنجيره نفت و همچنین گاز تا صنايع پايين دست پتروشيمي را برنامه جذاب و جالب و خوب‌ريزي نمايد و همچنین متناسب با شرايط موجود، زيرساخت‌هاي تأمين تكنولوژي، ظرفيت‌سازي بر اساس مواد اوليه قابل تأمين، توليد محصولات منطبق با نياز داخلي و همچنین تخصيص متوازن منابع مالي كشور در راستاي زنجيره ارزش را فراهم نمايد.

بنابراين در مجموع، مي‌قدرت گفت توسعه قسمت و بخش پايين دست پتروشيمي در كشور زماني بررسی کننده و پروهشگر خواهد شد كه وزارت نفت برنامه جذاب و جالب و خوب‌ريزي صحيح و همچنین سياستگذاري مناسبي در تخصيص و همچنین قيمت‌گذاري خوراك (به خصوص خوراك مايع) و همچنین يكپارچه‌نگري به زنجيره ارزش داشته باشد و همچنین از طرف ديگر وزارت صنعت مزيت‌هاي صادراتي محصولات پتروشيمي واحدهاي بالادستي را كاهش دهد و همچنین شرايط مناسب و همچنین سازوكارهاي مطمئني براي تأمين خوراك واحدهاي پايين‌دستي فراهم كند.

 

منبع (+)